Samengesteld door Jan-Jetze Zijlstra
2025
➡️ de muziek op deze website is geselecteerd voor gebruik als uitvaartmuziek of tijdens een viering of herdenking ⬅️
‘Het vangen van een essentie van het leven… als een kunstwerk ons in schoonheid of in een gevoel kan verbinden, dan is dat het allerhoogste’ (Philippe Claudel)
‘Het idee dat voorbij het menselijk tekort iets bestaat waar alles op rolletjes loopt. Sommigen noemen dat het paradijs. Ik noem dat het rijk van de schoonheid , de laatste troost’ (Hans Aarsman)
Inleiding
Iedereen komt wel eens een muziekstuk tegen waar je speciaal door geraakt wordt, muziek die een diep geluksgevoel teweegbrengt of troost kan bieden. Met een aantal verschillende omschrijvingen wil ik de muziek die in de loop van de tijd voor mij een bijzondere plaats in mijn leven heeft gekregen, proberen aan te duiden:
- muziek die de tijd even stilzet
- muziek die de gewone alledaagsheid volkomen achter zich laat
- muziek die als het ware boven zichzelf uitstijgt
- muziek die het onzegbare tot klinken brengt
- muziek die je optilt en naar een ander bewustzijnsniveau brengt
- muziek die een doorkijkje biedt naar de eeuwige rust, naar de totaliteit van leven en dood: in paradisum
Muziek heeft op zichzelf geen specifieke emotionele lading; veelal bepaalt de situatie of de stemming van de luisteraar het gevoel dat ermee wordt opgeroepen. Zo zijn bijvoorbeeld de Aria uit Bachs Orchestral Suite nr. 3 en het Adagio van Albinoni zowel in trek bij begrafenissen als bij huwelijken.
De hierboven genoemde omschrijvingen geven aan dat muziek zowel geluk als troost kan bieden, in algemene zin maar ook bijvoorbeeld tijdens een viering of afscheidsbijeenkomst. De hoofdstroom in dit genre bestaat, net als de muzikale voorkeur van veel mensen, uit popsongs. Die beslaan dan ook het overgrote deel van lijstjes met populaire geluks- en troostmuziek. Andre Hazes, Claudia de Breij en Wim Sonneveld doen hier goede zaken. Andre Rieu mag soms ook meedoen, en het Abendlied van Rheinberger prijkt nog wel eens verderop in een lijstje. Maar daar is het dan wel mee gedaan. Voor mensen die qua muzieksmaak meer gericht zijn op klassieke en hedendaagse (o.a. jazz-) muziek, is een passende selectie niet zomaar te vinden. Ik heb daarom geprobeerd een alternatieve voorkeurslijst van geluks- en troostmuziekstukken samen te stellen.
In deze lijst vind je een selectie van muziekstukken die bedoeld zijn om geluk en troost te bieden en die je bijvoorbeeld zou kunnen gebruiken als uitvaartmuziek of tijdens een viering of herdenking. De lengte van de stukken is daarop afgestemd. Persoonlijk vind ik Harmony of the spheres van Joep Franssens een werk dat zeer wel in het thema past maar dat duurt in totaal een uur, vandaar dat het in de selectie ontbreekt. Sommige stukken kennen vele uitvoeringen die nogal van elkaar verschillen in tempo en instrumentatie. In de selectie is dan de versie opgenomen die mijn voorkeur heeft. In een aantal gevallen is van vocale stukken een instrumentale versie opgenomen, omdat het bijvoorbeeld een werk is voor solo-stem en je dan snel bij een vibratosopraan uitkomt die de sfeer van de muziek naar mijn smaak geheel teniet doet (bijv. Mahlers Rückertlied Ich bin der Welt abhanden gekommen), of is er een klassiek geworden editie van een song die een krachtiger sfeerbeeld geeft dan het origineel (Time after time in de uitvoering van Miles Davis, Over the rainbow door Keith Jarrett).
Reacties en suggesties: troostmuziek@gmail.com
Toelichtingen
Jehan Alain – Choral Dorien JA 67
Jehan Alain schreef prachtig impressionistisch werk en werd onder meer beïnvloed door Francis Poulenc en Olivier Messiaen. Hij heeft ondanks zijn vroegtijdige dood een aantal meesterwerken voor orgel nagelaten.
Harold Arlen – Over the rainbow (pianoversie Keith Jarrett)
Deze compositie voor de film The Wizard of Oz verhaalt over een jong meisje dat graag wil ontsnappen uit de "hopeloze mengelmoes" van de wereld, weg van de treurige regendruppels, naar een mooie nieuwe wereld die voorbij de regenboog zou liggen. Het toont de hoop op het openen van een deur naar een plek waar problemen verdwijnen.
Deze interpretatie door Keith Jarrett staat op Youtube bekend als The most beautiful piano solo. Een van de vele commentaren: ‘The touch, dynamics, and depth of emotion displayed here is as good as it gets in jazz performance as far as I'm concerned. What's also really impressive is the way he's changing the harmonies as he goes along, and adding countermelodies and embellishments to the main line. If you listen to other versions of him doing it, you'll realise that all of that is improvised.’
Bach bewerkte de langzame, zachte melodie van Agricola's 16e-eeuwse hymne 'Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ' voor orgel. De gekozen versie is voor cello en orgel. ‘Dit meesterwerk is vol van verdriet, eenzaamheid, melancholie, weeklagen en nostalgie’ aldus een commentaar op Youtube. Tevens door cineast Andrei Tarkovski op meerdere plaatsen gebruikt in zijn film Solaris, een meditatief en existentieel drama over menselijkheid en liefde.
De oorspronkelijke tekst van deze hymne is een gebed waarin om een gezegende dood wordt verzocht: "Herzlich tut mich verlangen nach einem sel'gen End". De melodie van Hans Leo Hassler is later ook gebruikt in Paul Gerhardt's "Befiehl du deine Wege" and "O Haupt voll Blut und Wunden".
Deze instrumentale versie is van het InAlto ensemble.
Johann Sebastian Bach – Komm, süsser Tod BWV 478
In dit lied smeekt de biddende mens om te sterven. In de tijd van Bach was de gangbare notie in het christelijke geloof dat het aardse bestaan vol met zware arbeid maar beter plaats kon maken voor de gezegende rust van het paradijs. Bij dit wonderschone arrangement voor vijf cello’s verzuchtte een luisteraar op Youtube: ‘The world stopped for 3 minutes.’
Johann Sebastian Bach – Die Kunst der Fuge BWV 1080: Contrapunctus I
Die Kunst der Fuge betekent letterlijk iets als: een kunststuk op het gebied van de fuga; een vorm van componeren met twee of meer stemmen waarbij nadat één partij heeft ingezet de andere partij(en) dezelfde melodie zo strikt mogelijk herhalen. Het werk bestaat uit 18 delen die gaandeweg steeds ingewikkelder worden. Omdat niet duidelijk is voor welke instrumenten Bach dit werk schreef bestaan er vele uiteenlopende uitvoeringen. In deze selectie een uitvoering van het eerste deel op orgel. Die Kunst der Fuge is een onaantastbaar, tijdloos en universeel monument van de instrumentale muziek. Hemelse en intens verstilde muziek, muziek voor de eeuwigheid.
Samuel Barber – Agnus dei
Oorspronkelijk was dit Barbers beroemde compositie Adagio for strings. Door de zeer langzame, slepende strijkerslijnen en de toonsoort bes-mineur klinkt het stuk droevig en wordt het vaak ten gehore gebracht bij uitvaarten en herdenkingen. Barber bewerkte het stuk voor achtstemmig koor op de tekst van het Agnus Dei. Ook dit werd beroemd en wordt vaak gezongen. Het arrangement gaat tot in extremen van wat met de menselijke stem mogelijk is, dynamisch en ook qua stembereik. De gekozen uitvoering is van Voces8.
Ludwig von Beethoven - Miserere
Oorspronkelijk gecomponeerd door Beethoven voor 4 trombones. Gearrangeerd voor koor door Ignaz Ritter von Seyfried in 1872 ter gelegenheid van Beethoven's uitvaart. In deze uitvoering door het InAlto ensemble zijn beide versies te horen.
Johnathan Blake – Tears I cannot hide
Jazzdrummer Johnathan Blake componeerde deze prachtige ballad als onderdeel van het album Passage, een ode aan zijn vader en jazzviolist John Blake. Het album wordt uitgevoerd door zijn ensemble Pentad.
Pēteris Butāns – Lux aeterna luceat eis movement 2
De muziek van de Letse componist Pēteris Butāns wordt gekenmerkt door een tekstueel expressieve en verdiepte meditatieve sfeer. Een belangrijke leidraad in zijn werk is een zoektocht naar spirituele vernieuwing, gebaseerd op zowel de Letse folklore alsook op ethische, filosofische en religieuze invalshoeken.
Dietrich Buxtehude – Klage-Lied (Mit Fried und Freud BuxWV 76b)
Bij gelegenheid van het overlijden van zijn vader schreef Buxtehude onder meer dit Klage-Lied op eigen tekst, waarvan de volledige versie uit zeven strofen bestaat. In deze selectie een versie met één gezongen strofe gevolgd door een instrumentale herhaling, en een versie met vier strofen.
Avishai Cohen- Ashes to gold (pt. 3)
Ashes To Gold is een bijzonder album, geschreven na de aanslagen in Israel van 7 oktober 2023. Het album is een warm antwoord op alle tragedies, die nog altijd plaatsvinden. Cohen verkent op dit album opnieuw de emotionele diepgang van muziek met zijn virtuoze spel en composities. Ashes To Gold is een reflectie op de cyclus van leven en dood. Cohen's muziek is introspectief en melodieus, met invloeden uit de Joodse muziektraditie en zijn Israëlische roots, die een sfeer van melancholie en hoop oproepen.
John Coltrane - Naima
De bekende saxofonist Coltrane schreef dit werk in 1959 en droeg het op aan z’n toenmalige vrouw Juanita Austin, die de bijnaam Naima had. Naar verluidt beschouwde Coltrane dit stuk als z’n beste compositie. Enkele Youtube commentaren: ‘Without question one of the best Love Letters ever composed’ … ’ I think that this is the most beautiful ballad ever written.’ In deze selectie een geremasterde versie van het origineel.
Chick Corea – Children’s song # 19
Naast stevige jazzmuziek componeerde Chick Corea ook zeer subtiele stukken, waaronder een aantal van zijn Children’s songs. Deze serie korte stukken componeerde hij in 1971 met de bedoeling (zoals hij zelf schreef) ‘to convey simplicity as beauty, as represented in the Spirit of a child.’ Zijn eigen uitvoeringen vind ik iets minder subtiel dan die van Friedrich Gulda, die mijns inziens het eeuwigheidsperspectief van dit stuk, #19, ongeëvenaard tot klinken brengt.
Chick Corea – Crystal silence
Van deze bekende jazzballad bestaan vooral veel instrumentale versies. Een deel van de originele tekst luidt: Oh where did he go/The Crystal Silence cries/In my dreams I see him still/In the Crystal Silence of the night/Away from life now/All alone I can reflect. Corea nam vele versies op samen met vibrafonist Gary Burton. In deze selectie een transparante versie van Corea op elektrische piano en Joe Farrell op sopraansax.
Miles Davis - Blue in Green
De melancholische trompetklank van Miles Davis is in vele door hem uitgevoerde ballads hartverscheurend mooi. Of deze compositie van hemzelf en/of van Bill Evans is, is altijd onduidelijk gebleven. Maar ach…
Youtube citaten:
‘Doctor: you have 5 minutes to live
Me: but this is 5:38
God: it’s fine’
‘This song should not only be categorized as a beautiful composition, but also a prayer as well.’
Miles Davis - Nardis
Davis schreef deze ballad in 1958, tijdens zijn ‘modale’ periode. Er zijn geen opnames van hemzelf bekend, wel vele van Bill Evans, een van zijn bekende medemuzikanten. Het stuk sprak vooral pianisten aan. In deze selectie een ingetogen, lyrische uitvoering met trompettist Chet Baker en pianist Michel Graillier.
John Dowland – Lachrimae
John Dowland (1563-1626) was behalve een uitstekend luitspeler, ook de wegbereider voor het Engelse lied met luitbegeleiding, een muziekvorm die we later overal in Europa terugzien, een combinatie van ballade, madrigaal en dansmuziek. Hij creëerde daarbij in een sterke verbondenheid tussen tekst en muziek. Dowland gebruikte een klanktaal die onmiddellijk aanspreekt, met een zeker voor zijn tijd ongekende uitdrukkingskracht. Ook hier weer een instrumentale versie. De vocale bewerking ervan heet Flow my tears.
Bill Evans – Time remembered
Time Remembered is een jazz standard in modale stijl van pianist Bill Evans. In het werk zijn volgens kenners invloeden herkenbaar van zowel zestiende-eeuwse componisten uit de polyfonie zoals Palestrina, Byrd en Frescobaldi, als van impressionistische componisten zoals Debussy en Ravel. In deze selectie een opname van de hedendaagse Duitse pianist Andreas Feith.
Gabriel Fauré – Pie Jesu
Onderdeel van het Requiem van Fauré vormt de sopraanaria Pie Jesu. Alle eer aan Voces8 en hun bewierookte sopraan Andrea Haines. Bestaan er andere uitvoeringen zonder vibrato?
Gabriel Fauré – Strijkkwartet op. 121 – deel 2
Het strijkkwartet in E mineur van Gabriel Fauré is het enige strijkkwartet van de componist en tevens zijn laatste werk, en wordt gekenmerkt door een geconcentreerde aanpak waarin aandacht voor het kleinste detail en subtiele toonschakeringen centraal staan. Het werk is beschreven als ‘een intieme meditatie over de laatste dingen’ en ‘een buitengewoon werk naar alle maatstaven, etherisch en buitenaards met thema's die constant naar de hemel lijken te worden getrokken.’ In deze selectie het andante (deel 2) uit het strijkkwartet.
Nikolai Golovanov – Otche nash
In deze verzameling geluks- en troostmuziek mag het in vele kerken gebruikte ‘onze vader’ niet ontbreken. Het wordt wel het volmaakte gebed genoemd. Deze Russische versie is een van de bekendste werken van Golovanov. Ook als Pater Noster (Peteris Vasks) in deze selectie opgenomen.
Henryk Gorecki - A ta nasza narew (uit: Szeroka Woda – Broad waters)
Górecki bewerkte Poolse volksliederen tot vierstemmige koorwerken waarin de tijd stil lijkt te staan. Liefde voor de natuur en voor het vaderland gaan hier hand in hand. In de vijfdelige compositie Broad Waters (Szeroka Woda) voeren trage episodes de boventoon. De muziek heeft doorgaans een meditatief karakter, met uitgerekte melodielijnen en momenten van haast religieuze stilte.
Paul Hindemith – Sonate I für orgel teil 2
Paul Hindemith was een intrigerende avantgardistische componist die elementen uit klassiek en jazz combineerde in een eigen, complex harmonisch systeem met vaak herkenbare elementen. In dit deel van zijn Orgelsonate I weet hij in dat typerende idioom de tijd even stil te zetten.
Keith Jarrett – My song
Deze standard van Keith Jarrett is weliswaar vele malen door hemzelf uitgevoerd maar hier kies ik voor de versie op gitaar door Pat Metheney, die de melancholie van het stuk als geen ander tot klinken weet te brengen. Vergelijk de 2009 pianoversie van Jarrett zelf.
Cyndi Lauper & Rob Hyman – Time after time (instrumentale versie Miles Davis)
Deze wereldhit uit 1984 kent talloze coverversies. Alhoewel de tekst aardige passages kent (If you're lost you can look and you will find me/Time after time/If you fall, I will catch you, I'll be waiting/Time after time) is veruit de meest breekbare versie van dit stuk voor mij de instrumentale versie van Miles Davis. Naarmate zijn gezondheid meer en meer achteruit ging, werden zijn interpretaties van dit stuk alsmaar meditatiever. Deze – vermoedelijk zijn laatste – live uitvoering is uit 1989. ‘The way he played it was pure magic’, vond Lauper.
Jay Livingston & Ray Evans – Never let me go (instrumentale versie Roy Hargrove kwintet)
Deze jazz standard werd oorspronkelijk geschreven voor de film noir ‘The scarlet hour’. Een deel van de originele tekst luidt: Never let me go/I'd be so lost if you went away/There'd be a thousand hours in the day/Without you, I know. In deze selectie een instrumentale versie van Roy Hargrove. Zijn contemplatieve vertolking op bugel kan verdriet oproepen, maar houdt ook een zekere waardigheid en aanvaarding van de onvermijdelijke wendingen van het leven in. Het herinnert ons eraan dat, ondanks de schaduwen die ons pad soms verduisteren, er schoonheid in de duisternis schuilt.
Gustav Mahler – Ich bin der Welt abhanden gekommen (instrumentale versie Chimaera Trio)
Mahler was een groot bewonderaar van de dichter Friedrich Rückert, van wiens gedichten hij een tiental op muziek zette. Daarvan zijn de Kindertotenlieder het bekendst. Daarnaast zijn er de Rückert-lieder, waarvan in deze selectie Ich bin der Welt abhanden gekommen is opgenomen. De laatste strofe van het gedicht luidt in vertaling: Ik heb verlaten ’s werelds gewemel/En rust nu in een stil gebied/Ik leef alleen in eigen hemel/In eigen liefde, in eigen lied. De gekozen uitvoering is instrumentaal, door het Chimaera Trio (klarinet, cello, piano).
Olivier Messiaen - Quatuor pour la fin du temps: VIII. Louange a l'immortalité de Jesus
Muziek voortkomend uit verzet, uit diep menselijk leed, het is muziek die de treurigheid lijkt te hebben uitgevonden. Olivier Messiaen schreef zijn Quatuor pour la fin du temps in de winter van 1940-1941 terwijl hij als krijgsgevangene in het Duitse Görlitz zat. Hij had een klarinettist, een violist, een cellist en een pianist tot zijn beschikking en voor deze instrumenten schreef hij in verschillende combinaties een stille noodkreet van menselijke waardigheid in een onmenselijke omgeving. Het intrieste deel Louange a l’immortalité de Jesus vertolkt die pijn op het scherpst van de snede.
Arvo Pärt - Pari intervallo
Pärts Pari Intervallo is exemplarisch voor diens zogenaamde 'tintinnabuli'-stijl: een stijl waarbij een bepaalde drieklank voortdurend op de achtergrond aanwezig is, alsof de muziek resoneert met een klok of klankschaal. Van dit vierstemmige stuk lopen steeds twee stemmen parallel, terwijl de resterende stemmen de drieklank vol maken. Het resultaat is een kale, onthechte klankwereld, als een In Memoriam voor een dierbare overledene.
Arvo Pärt – Nunc dimittis
Van Pärt zou ik een hele lijst met geluks- en troostmuziek kunnen opnemen. Spiegel im spiegel is bijvoorbeeld ook een veel gebruikt werk bij afscheids- en andere bijeenkomsten. Hier houd ik het op Nunc dimittis.
Henry Purcell – When I’m laid in earth (Dido’s Lament) (instrumentale versie Gianluigi Trovesi ensemble)
Remember me, ofwel: laat mijn bestaan zinvol zijn geweest, zingt Dido aan het eind van Purcells opera Dido and Aeneas. Aeneas heeft haar verlaten omdat de zogenaamde plicht roept en Dido sterft van trots en verdriet. Het is de pure existentie die Purcell neerzet over de gestaag dalende en repeterende baslijn van de dood, en maakt hierbij het pure verdriet, de twijfel, de pijn vlak voordat de laatste adem wegsterft, indringend voelbaar. In deze instrumentale versie vertolkt rietblazer Gianluigi Trovesi de melodielijn.
Sergej Rachmaninov - Vocalise
Oorspronkelijk is dit een begeleid lied voor sopraan of tenor. Er bestaan echter vele instrumentale uitvoeringen van. Hier is gekozen voor een arrangement voor cello en piano.
Youtube citaat: ‘My dear son died last month, 29 years old. My heart is broken and this music does what no words can say…. it weeps with me….’
Maurice Ravel – Pavane pour une infante défunte
Pavane pour une infante défunte (Pavane voor een overleden (Spaanse) prinses) is een muziekstuk voor piano, dat Ravel op 24-jarige leeftijd schreef. Er verscheen nadien ook een georkestreerde versie. Deze klaagzang kent talloze uitvoeringen; in deze selectie een versie voor piano en cello.
Franz Schubert – Litanei auf das Fest aller Seelen D343 (instrumentale versie José Sogorb & Éadaoin Copeland)
Dit betreft oorspronkelijk een lied voor Allerzielen op tekst van Johann Georg Jacobi, een tijdgenoot van Schubert. De hoornist José Sogorb (Concertgebouworkest) arrangeerde en speelt deze gedragen instrumentale versie.
Billy Strayhorn – Lush life
De tekst van deze ‘laid back’ jazzballad beschrijft de gevoelens over het nachtleven na een gestrande affaire. Ook hier weer een ingetogen instrumentale uitvoering, van het Meridian Arts Ensemble, zie ook Kenny Wheeler’s Song for someone.
Peteris Vasks – Pater noster
Vasks componeerde deze Latijnse versie van Onze vader als persoonlijke nagedachtenis aan zijn vader. Vasks gebruikt naast het koor alleen strijkers, omdat deze combinatie volgens hem het beste werkte. De begeleidende strijkers klinken statig, gedragen en licht tegelijk; het geeft de compositie een lichtheid, die klassieke muziek uit Scandinavië wel vaker heeft. De indrukwekkende uitvoering is van het Lets Radio Koor en Sinfonietta Riga. (zie ook Nikolai Golovanov – Otche nash)
Peteris Vasks – Such lightness (Songs of love #1)
De cyclus Songs of love van Vasks is gebaseerd op teksten van, en opgedragen aan de Letse dichter Imants Ziedonis. Vasks zei over deze composities: ‘There’s a lot of silence in those songs. Love begins in silence.’
Louis Vierne – Clair de lune
Louis Vierne werd in zijn composities hoorbaar beïnvloed door het impressionisme van zijn tijd. Dit stuk is vol van chromatiek en octatonische toonladders, die veelal een etherisch gevoel geven. Of zo men wil een ‘in paradisum’ gevoel.
Kenny Wheeler – Song for someone
Deze jazz standard werd oorspronkelijk in big band-achtige bezetting uitgevoerd waarbij de melodie door solostem werd gezongen. Deze ingetogen uitvoering door het Meridian Arts Ensemble resulteert in tijdloze geluks- en troostmuziek.
Eric Whitacre – Sleep
Het interessante aan Whitacres muziek is dat die vaak sereen of kalm aanvoelt, hoewel ze met gestapelde akkoorden best dissonantrijk kan zijn, zoals in Sleep. ‘Ik houd ervan een instabiel akkoord en het akkoord waarin het zou moeten oplossen, in elkaar te schuiven. Je krijgt dan een statisch effect, alsof de tijd is stopgezet.’
Sleep geldt als een van Whitacre's meest geliefde koorwerken. De tekst en de koorharmonie gaan volledig samen: het stuk krijgt een welhaast hypnotiserend karakter, ook door de vele lang aangehouden noten. Uitvoering: Voces8.